Volkanlarla iç içe…

Üstte fotoğrafını aldığım, Castanza Bonadonna bir ‘Bilim İnsanı’, genç yaşında Profesör Ünvanlı.

Diğer fotoğraf, iş giysileri içinde, görev başında çekilmiş. 2023 yılında ‘IAVCEI’ Yönetim Kurulu Başkanlığı görevine seçildi, dört yıl boyunca yönetmek üzere. Peki, ne bu IAVCEI, önce size onun kuruluş hikayesini anlatmam gerekiyor.

22 Aralık 1989 günü Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda ‘İnsanlık’ için önemli bir karar oy birliği ile kabul edildi. 44/236 Sayılı Karar ‘Tüm Üye Ülkeleri Doğal Afet Risklerini Azaltabilmek’ için birlikte dayanışmaya çağırıyordu. 1 Ocak 1990 da yürürlüğe girdi, hedef on yıl içinde olası felaketlerin önüne geçebilmek veya azaltabilecek önlem ve çalışmalardı. Bu iş için ayrı bir ‘Sekreterya’ açıldı. Deprem, sel, tsunami, tarımsal kıtlık ön plana çıkarılırken sadece bir avuç yer bilimci ‘Yanardağların ‘Dünya genelinde riskli’ olduğunu savunuyordu. Aşağıda fotoğrafta gördüğünüz yanardağ Japonya’da Unzen Yanardağı.

Yer Bilimcilerin ‘On Yıl’ içinde en riskli on altı Volkanın içinde gösterdikleri, BM Sekreterliğine sundukları Listedeki bu dağ onları haklı çıkardı.

1991 yılının Haziran ayında Nagazaki Eyaletindeki Unzen Dağının Fugen Zirvesi patladı. Dört Kilometre çevreyi etkileyen bu patlamada ne yazık ki kırk üç kişi hayatını kaybetti. Bu olay Japonya’nın savaş sonrası yaşadığı en büyük felaketti.

Bu facia ‘Volkan Biliminin’ Jeolojiden ayrılıp yeni bir dal olmasının başlangıcıydı. 1993 yılına geldiğimizde, Birleşmiş Milletlerin organizasyonu ile, ‘Volkan Bilimciler’ ‘On Yıllık Risk Programı’ toplantısı için Kolombiya’da, aşağıda fotoğraflarda gördüğünüz Pasto şehrinde toplandılar.

And Dağlarının eteğine yerleşmiş Pasto’nun seçilmesinde, ‘Riskli Volkanlar Listesinde’ yer alan, altta fotoğrafını gördüğünüz Galeras Volkanına yakınlığıydı.

Konferans sonrası Galeras Volkanında ‘ölçüm aletlerini ve çalışmaları’ izlemek üzere bir araştırma Gurubu kuruldu. Ekibin başında alta fotoğrafını aldığım ABD’den Stanley Williams vardı.

On iki kişilik Araştırma ekibi, 14 Ocak 1993 günü neşe içinde Kratere ulaşmak için yola koyuldu. (Alta aldığım fotoğraf o gün çekilmiş.)

Galeras Volkanı ölçüm aletleri ile donanmıştı, periyodik olarak her değişim kaydediliyor ilave olarak çıkan gaz ölçümü yapılıyordu. Sismik aktivite yoktu, ekip krateri daha yakından incelemek üzere ikiye ayrıldı. Her şey yolundaydı, öğleden sonra saat biri gösterdiğinde, suskun, sessiz Galeras, sanki onları bekliyormuş gibi büyük bir gürültüyle patladı. (O gün çekilen Galeras ve Pasto’dan görüntüleri aşağıya alıyorum)

Burada size iki yürekli kadını tanıtmam gerekiyor. Altta fotoğrafta gördüğünüz Marta Calvache, Kolombiya’lı yer bilimci, olay sırasında Gözlemevinin Müdürü, ekip görevlisi.

Diğeri ise Paricia Ann Mothes ABD li Yer Bilimci.

Patlama birden olmuş ve dumanlar arasında kalmıştı ikiye ayrılan ekip. Ne yazık ki Kratere yakın altı Bilim adamı ve onlarla birlikte olan üç turist kurtarılamadı. Martha ile Patricia nın güçleri ancak dört arkadaşlarını kurtarmağa yetti, içlerinden birisi de Ekip Şefleri Stanley’di. (Halen Arizona Üniversitesinde Emeritus Profesör olarak çalışmalarına devam eden Stanley Williams bütün bu olayları kitaplaştırdı, olaydan dokuz sene sonra, yine Ocak ayında yayınladı)

Volkan Bilim Adamları, sismik, gravite ve diğer ölçümlerle donanmış Galeras’ın ne zaman patlayacağını bilememişler üstelik hayatlarına mal olmuştu. Güvenirlikleri, inandırıcıkları zedelenmişti artık. İşte sizlere uzun uzadıya anlattığım bu iki olay onları kopmak yerine daha çok birbirine bağladı 1996 yılında yazımızın başlangıcında bahsettiğim IAVCEI (International Association of Volcanology and Chemistry of the Earth’s Interior) Uluslararası Volkan Bilimi ve Yeraltı Kimyası Derneği kuruldu. Günümüze kadar yılmadan çabalıyorlar Volkanları gözlemlemek, tehlikeleri haber verebilmek için, her Ülkeden gönüllülerle. Onları sitelerinden ve bültenlerinden takip edebilirsiniz, ilginizi çekerse.

Peki, bu on altı ‘Riskli Volkanlara’ ne oldu diye sorarsanız yarısından fazlası zararsız bir şekilde atlatıldı. Bizi ilgilendiren Akdeniz yöresinde Etna ve Stromboli geçtiğimiz ay yeniden faaliyete geçtiler. Riskli iki volkan kaldı geriye, San Torini ve Vezüv..

Belki merak edersiniz otuz sene önce, bu travmayı yaşayan iki kadına ne olduğunu. Martha hayatını Volkanlara verdi geçtiğimiz günlerde çabalarından dolayı yine ödüllendirildi.