Dönme Dolap..

Yukarıda fotoğrafını gördüğünüz afiş Fransız Devriminin yüzüncü yılında, Paris’te açılan ‘1889 Paris Dünya Fuarına’ ait. 1800 lü yılların sonları ‘Sanayileşmenin’ başladığı yıllar, Ülkeler birbirleri ile kıyasıya yarış halindeler, buluşlar birbiri ardına geliyor, sanayinin aradığı çözümler için. Fransa Avrupa’nın ‘Demir-Çelik’ devi’. Fransız halkının, “La dame de fer” (Demir Leydi) adını taktıkları Eiffel Kulesi üç yüz metre yüksekliği ile serginin görkemli yapısı.

Serginin ziyaretçilere açıldığı günlerde, ABD’de yoğun bir çalışma var. Onlar da Kristof Kolomb’un Amerika Kıtasına gelişinin dört yüzüncü yılı anısına, bir başka ‘Dünya Fuarının’ hazırlıkları içindeler. Alta aldığım çizim Şikago Büyük yangınını gösteriyor.

Şehrin büyük bir bölümünü yok eden bu yangın sonrası, o yıllarda ABD’nin en büyük Sanayi bölgesi olan Şikago bu sergiye ev sahipliği yapacak. Paris Fuarından sadece dört sene sonra açılacak olan Fuarın birçok bölümü altta fotoğrafta gördüğünüz gibi tamamlanmış.

Fuar komitesinin canlarını sıkan, Eifell Kulesinin büyük başarısı, binlerce ziyaretçinin ilgisi. Bir öğle yemeğinde, aşağıda fotoğrafta gördüğünüz Mühendis George’da var.

Genç mühendis, tesadüfen o yemekte, konu açılınca, ‘Eifell kulesi statik, katı, donuk, görkemli ama bu fuara hareketli, canlı, yaşayan bir yapı yaparsanız daha çok ilgi çeker’ ‘Ama Nasıl’ sorusuna cevap olarak orada bir kağıda (bazı kaynaklar kağıt peçete olduğunu yazıyor ama o tarihlerde kağıt peçete henüz kullanılmıyor) yaptığı çizimi onlara uzatır. Resim de sadece bir ‘Dönme Dolap’ vardır. ‘Dünyanın en büyük dönme dolabının çizimi’ uzatmayalım, tartışma sonunda kabul edilir Mühendisin soyadıyla anılacak olan ‘Ferris Dönme Dolabı’.

Otuz yaşındaki Ferris, kolları sıvar, önünde sınırlı zaman vardır, sonunda Fuarın en yüksek yapısı olarak, seksen metre yüksekliğindeki dev dönme dolap ortaya çıkar.

(Dönme dolabın döndüğü aksın ağırlığı yetmiş bir ton. Toplamda iki bin yüz kişinin bulunduğu otuz altı kabini döndürmekte. Günde otuz altı bin kişi, bir turu yirmi dakika süren dönme dolapta güzel anları, yarım dolar karşılığında yaşamışlar.)

Bu dolaba ne oldu derseniz, sadece altı ay süren ve yirmi iki milyon ziyaretçinin gezdiği Fuardan sonra, o yine hizmetine devam ediyor. Bir sene sonra sökülerek yine Şikago’nun bir Parkına monte ediliyor, sekiz sene halka hizmet ettikten sonra 1903 yılında sökülerek, bu sefer 1904 St. Louis Fuarına kuruluyor. Fuar sonrası iki sene daha hizmet sonunda, Mayıs ayında kontrollü patlatma ile, yorgun ‘Dönme Dolap’ ortadan kaldırılıyor. Ne yazık ki, yaratıcısı Ferris eserinin sonunu bile göremeden Şikago Fuarının arkasından Tifoya yakalanıyor ve otuz yedi yaşında hayata veda ediyor.

Günümüzde, yolunuz Dubai’ye düşerse, orada ‘Ferris Dönme Dolabını’ görebilirsiniz. 2021 yılından bu yana 250 metre yüksekliği ile Dünyanın en büyüğü. (Bu günlerde ziyaretçilere kapalı)

Yazımızı görüntüler ile sonlandıralım.