Buradaki ‘yükselen’ kelimesi ‘değeri artan’ manasında kullanılmamıştır. Bugün dünyada bir şehir vardır ki o gerçekten ‘zeminden’ yükseltilmiştir. İşte bugün onun hikayesini anlatacağım. Yukarıdaki resim bugünkü hali. Amerika’nın belki de en enteresan şehri. Büyük facialar yaşamış, büyük bir yangınla yarısı yok olmuş, üreten zengin bir şehir, tabii böyle olunca en azılı soyguncular, başta Al Capone olmak üzere buradan çıkmış. Kolomb’un Amerika’ya gelişinin dört yüzüncü yılı nedeniyle 1893 senesinde uluslararası çok büyük bir fuar düzenlenmiş, bu da yetmemiş 1933 yılında bir uluslararası fuara daha ev sahipliği yapmış. Bu şehrin adı Chicago.
Chicago Belediye binasının önünde dalgalanan bu bayraktaki yıldızlardan ilki kuruluşun nedeni olan bir kaleyi, ikincisi büyük şikago yangınını, üç ve dördüncüsü işte bu büyük iki serginin ev sahipliğini simgeler. Şimdi dönelim hikayemize.
Şikago şehri kurulurken bir hata yapılmıştır. Göl ve nehir kenarındaki bu şehirde gölün ve nehrin yükseleceği öngörülmemiş, binalar ve yollar Michigan gölünden biraz yükseğe yapılmıştı. Bunun sonucu atık suların drenajı, yani göle akışı bazı zamanlarda neredeyse olanaksız bir duruma gelmiştir. Daha da fecisi şehirde önce sıtma, daha sonra tifo, dizanteri başlamıştır. Şehir nüfusunun yüzde altısı koleradan ölmüştür. Bunun üzerine mühendisler 1850 ve altmışlı yıllarda tek çare olarak binaları yıkıp yeniden bir şehir yaratmaktan başka yol bulamamışlar ama daha önceki yazımda belirttiğim baba Pullman’ın krikosu onlara yeni bir ufuk açmıştır. Artık Şikago gazetelerinde aşağıda gördüğünüz ilanlar yer almaktadır. “Binalarınız Yükseltilir”.
İlk yükseltilen bina yukarıdaki resimde gördüğünüz Randolph caddesinde oldu. 21 metre uzunluğundaki tamamen tuğla ile yapılmış, resmin solunda gördüğünüz, dört katlı bina yaklaşık 680 ton ağırlığına rağmen kaldırıldı. Bu iş için tam iki yüz kriko kullanıldı, aynı anda iki yüz kişinin eşit çevirmeleri ile bina tam 188 cm yükseltildi. Bu başarı diğerlerini yüreklendirdi ve o yıl yani 1858’de elliden fazla bina kaldırıldı. Dikkatli çalışma sonucunda hiç bir binada en ufak bir çatlak oluşmadı. 1860 yılında altıya yakın ortak bir konsorsiyumla en büyük projeye başladılar. Tabii ortaklardan birinin Pullman olduğunu söylememe gerek yok. Bu sefer iki cadde arasında kalan tüm binaları tek seferde kaldırmayı planlamışlardı.
Yukarıdaki resimde gördüğünüz Michigan gölüne bakan binaların tamamı kaldırılacaktı, bu işlem sırasında şehrin en önemli ticaret merkezi olan bu binalar boşaltılmadan bu işlemin yapılması gerekiyordu. Otel, ofis ve iş yerleri ile dolu bu binaların uzunluğu tam 98 metreydi, kimisi tuğla, kimisi taş olarak yapılmış dört veya beş katlı yapılardı. Kapladıkları alan dört bin metrekareyi buluyordu. Ağırlığı ise korkunçtu, yürüme yolları ile birlikte tam tamına otuz beş bin ton kaldırılacaktı. Daha önce belirttiğim gibi, bina sahiplerinin bu işlem sırasında tek bir istekleri vardı, işlem sırasında insanlar alış veriş yapabilecek, binalara girip çıkılacak ve ticaret durmayacaktı. Altı yüz deneyimli adam kullanıldı, toplamda ise tam altı bin kriko yerleştirilmişti. İşlem sadece beş gün sürdü, sonunda binalar yürüyüş yolu ile birlikte 142 santim yükselmişti. Son gün halka temellerin altından görme izni verdiler, yüzlerce insan krikoların arasında dolaştı ve arkasından işçiler yeni temelleri bitirdiler.
Ertesi sene aynı ekip bu sefer daha büyük bir işe girişti.
O günlerde Şikago’nun en yüksek binası olan bu otelde her zaman en zengin ve ayrıcalıklı kişiler konaklardı. Daha sonra Başkan seçilecek olan Abraham Lincoln senatörlük seçimlerinde bu oteli çalışma yeri olarak kullanmıştı. Altı katlı bina dört dönüm alanında bir temele sahipti. Bu iş için beş yüz kişi ve beş bin kriko kullanıldı. Otelde kalan saygın müşterilerden bazıları olayı fark ettiler, “Yoldan geçen insanları neden göremiyoruz acaba ?” sorularını işletme nezaketle cevapladı. “Yolda belki oturma vardır efendim…” Sonuçta hiç kazasız otel tam 180 cm yükseldi.
Resimde Briggs otelin krikolarla kaldırılması ve ustalar görülüyor. Burada örneğini verdiğimiz binaların dışında yüzlerce bina ya kaldırıldı, ya da taşındı. O günlerde orada olan bir yazar “sabah kahvaltısını bir yerde öğle yemeğini ise başka bir yerde” yediğini yazar. Nispeten hafif ve ağaç temelli olan bir çok bina da yer değiştirmiştir.
Ülkemizde aşağıya aldığım Ankara Ulus Meydanındaki Atatürk heykeli, olduğu gibi beş metre kaydırılarak şimdiki yerine taşınmıştır. Diğeri ise bilinen Yalova’daki Atatürk’ün köşküdür.
M. Meran Pakel
Bozcaada,20.10.2019
3 KURUŞ 