Fotoğrafta gördüğünüz yer Guadalupe adası. Ada deyip geçmeyelim, büyüklüğü ülkemizin neredeyse üçte biri, Böyle büyük bir adada yaşayan insan neredeyse yok sayılabilecek azlıkta, nüfusu binin altında, onlarda belirli bit yere toplanmış. Amerika kıtasının Pasifik denizi tarafında olan ada, tamamen volkanik kayaçlardan oluşmuş, Meksika’ya bağlı. Bu yere genelde macera seven turistler geliyor. Turkuaz mavisi bu güzel denizde yüzmek cesaret işi, neden derseniz en acımasız köpek balıklarından olan ‘Beyaz köpekbalıkları’ bu adanın etrafında yaşıyor.
Gezi tekneleri kafeslerle fotoğraf çekmek isteyenleri onlarla buluşturuyor. Bugün sizlere anlatacağım olayların son bölümü işte bu ada yakınında yaşandı, önceden kısa bir girişle tanıtmak istedim.
Andrea Mohoroviçiç kendi ‘Kuramının’ gerçekliğini göremeden 1930 lu yılların ortalarında aramızdan ayrıldı. Araya büyük savaş girdi, silah bilimin yerini aldı. Savaş sonrası, değişen bir şey yoktu, ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki silahlanma yarışı, küçücük dünyamızı yeniden bir savaşın içine sokmuştu ve adına ‘Soğuk Savaş’ deniyordu. Savaş sanayisinin dışında bir avuç bilim insanı ise çırpınmaya devam ediyordu.
1957 yılının ‘uluslar arası Jeofizik Yılı’ olarak ilan edilmesi dünyamızda bir ilktir. Dünyanın ileri gelen yer bilimcileri bir araya geldiler, Andrea Mohoroviçiç’in kuramı yeniden hatırlandı.
Bu toplantıda ateşlenen kıvılcımla, bir gurup Amerikalı bilim adamı, uzun uğraşılarla bir araya geldiler. Mohoroviçiç’im adını kısaltmış ve ‘Moho Deliği Projesi’ adını vermişlerdi çalışmalarına. Araştırma kuyusunun karada mı yoksa denizde mi, olacağı konusu uzun yıllar tartışıldı ve sonunda denizden delinmesine karar verildi. Bu sefer yer seçimi bir sorun oldu ve sonunda size yukarıda tanıttığım adanın Pasifik kıyısında delme işlemlerine başlamaya karar verildi.
O yıllarda henüz sadece iki bin metreye inilebilen Petrol kuyuları için geliştirilmiş teknoloji ile çok daha derinlere on bin metrelere ilerleyebilmek için çalışmalara başlandı. 1961 yılına geldiğimizde aşağıya fotoğrafını aldığım araştırma gemisi ile adaya gidildi.
Bu gemide nasıl çalışıldı, neler oldu, biz bunları ancak 1962 yılında aşağıda gördüğünüz ‘Life’ dergisinde çıkan fotoğraflar, yazı ile ilk defa öğrenebildik. Üstelik yazı gemide bilim adamları ile birlikte aynı saatleri paylaşan bir yazar tarafından kaleme alınmıştı. John Steinbeck ve fotoğrafçı arkadaşını alta alıyorum. Diğer fotoğraflar o günkü Life dergisindeki yazıdan.
Peki, sonuç ne oldu derseniz, Projenin birinci bölümünde beş adet kuyu açabildiler. Dört bin metre suyun altında ancak en derini 183 metre kabuğu delebildiler. Projenin ikinci bölümünde ‘Kabuğu’ delmeyi planlayan ekip değişti, başka bilim adamları yerlerini aldı, şirketler değişti, gemi değişti uzatmayalım ikinci fazda milyonlarca dolar harcandı ama hiçbir ilerleme olmadan sonlandırıldı.
Mohoroviçiç’in Uyumsuzluk haritaları üzerinden yüz sene geçti. ABD bu anlattığım çalışmanın dışında başka bir araştırma ne yazık ki yapmadı. Başka ülkeler yaptı mı derseniz onu da bir sonraki yazımıza bırakalım.
Sağlıkla kalmanız dileklerimle,
M. Meran Pakel
Dalyan, 04.03.2023
286 (07/23)
3 KURUŞ 