Kod adı: Ajax

Resimde gördüğünüz sırtını dağlara yaslamış olan şehir Tahran. İkinci Dünya Savaşının en önemli kararı burada alındı. ‘Nazilere karşı ikinci bir cephe oluşturmak’ bu toplantının sonunda çıktı. Hiç bir ülke kendi askerinin ölmesini istemediği için Türkiye’yi sekiz tümen askeriyle savaşa sokmak fikri burada öne çıkarıldı. Nurlar içinde yatsın İsmet paşa kıvrak zekasıyla bu işten bizi sıyırdı. 28 Kasım – 1 Aralık 1943 tarihleri arasında Tahran’daki Sovyet Elçiliğinde yapılan bu gizli toplantının kod adı Evraka idi, yani ‘buldum’, bulunan ve Nazilerin önüne atılacak olan ülke ise bizim ülkemizden başkası değildi.

Savaş bitti ve yeni dünyanın tek hakimi olarak kendini gören Amerika aynı şehirde tam on sene sonra, bir gizli operasyona başladığında aylardan Ağustos idi. Şimdi burada duralım, size tanıtmak istediğim birisi var.

Yukarıda resimde gördüğünüz adam bir dede, iki torununu yanına almış mutlu bir dede, o Amerika’nın 26. Başkanı Theodore Roosevelt . Amerikan başkanlık tarihinde akraba olan iki Rooseveltlerden birincisi. Kucağındaki bu masum çocuk ileride nasıl yetiştirildiyse bir ülkenin kaderini değiştirecek bir canavara dönüşmüş. O çocuğun 1953 yılındaki resmini aşağıya alıyorum.

Adı Kermit olan bu Roosevelt’in, başkanın önüne koyduğu operasyon onay belgesini, Eisenhover tereddütsüz imzaladı. İngiliz gizli servisi M16 ile ortaklaşa başlayacak olan operasyona Ajax adını vermişlerdi, bir antik Yunan Kralının asi ve güçlü oğlunun adını.

Ağustos ayında Tahran çok sıcak olur ama 1953 senesinde daha da sıcaktı. 15 Ağustos günü başlayan darbe sadece dört gün sürdü. Darbe sadece başbakanı düşürmek üzere planlanmıştı, baştaki Şahı değil. Ve aynen öyle oldu. Meşrutiyetle idare edilen İran’ın ilk seçimle gelen Başbakanı Mussaddık evinde tutuklandı ve hapse atıldı.

Peki neden? bu Musaddık, ne yapmıştı. ? Seçilir seçilmez tek bir cümle söyledi. “İran halkı yoksulken bizim petrolümüzle başkaları refah süremez..” D!Arcy’nin temelini attığı İran Petrol İşletmelerini yani Anglo -Persian Petrol Şirketini bir gecede millileştirmek en büyük suçuydu, bu da yetmezmiş gibi o günlerde dünyanın en büyük rafinerisi olan Abadan Rafinerisini devletleştiriyordu, buna izin veremezlerdi. İngiltere tarafında bu operasyonun başında M 16 nın başkanı John Aleksandr Sinclair ve kim vardı derseniz, bir zamanlar D’Arcy için maaşlı danışman olarak çalışan İngiltere Başbakanı Churchill. Amerika’nın bir iyi tarafı, üzerinden altmış sene geçince belgelerin açıklanması şartına uyularak bu belgeler Ağustos 2013 te açıklandı. Aşağıdaki belge ‘Operasyona İzin’ için servis adına Kermit’in yazısı.

O günlerde kaç İranlı öldürüldü bugün bile bilmiyoruz, tek bildiğimiz çıkarları olan ülkelerin kovanlarına çomak sokulmayacağı…mı acaba ?

M. Meran Pakel

Karşıyaka, 28.07.2019