‘Çılgın Halife’ ve bir ‘Bilim Adamının’ Hikayesi…

Yukarıya aldığım resimde görülen temiz yüzlü genç adam, en genç Halifelerden birisi. Fatimi devletinin altıncı halifesi olarak başa geçtiğinde, ülkesinin sınırları Afrika’nın tüm doğusu ve Afrika’nın bütün kuzeyini kapsayan büyük bir devletti ve o ancak on bir yaşında bir çocuktu. İşte bu çocuk bir imkânsızı başardı ve ülkesini bir bilim ülkesi haline çevirdi. 1005 yılında Kahire’de Dar-el İlm yani İlim Evini açtığında henüz yirmi yaşındaydı. Burada o günün şartlarında kâğıt, mürekkep ve yazı araç gereçleri, isteyen herkese bedava dağıtılıyordu. Bunun devamı olan ‘Düşünce Evi’ni açması çok sürmedi. Verdiği kararlar o günün koşullarında yapılması zor işlerdi, bu nedenle Batılı Tarihçiler onu ‘Doğunun Neron’u’ olarak adlandırdılar, evet ‘Çılgın’ kararlarından dolayı belki de ‘Deli Halife’ diye adlandırılan Ali Mansur, dediğim dedik kararlığı ile ülkesini yönetti. Halife olduktan sonra aldığı ‘El Hakim artık onun adı olmuştu.

Çılgın bir karar verdi, mademki bu Nil Nehri her sene taşkınlarla çevreye zarar veriyordu, öyleyse bunu önleyecek bir ‘Sedde’ baraj yapılmalıydı. Devrin önde gelen bilim adamlarına haber saldı.

Basra’lı Mühendis matematikçi bilim adamı Al Hazen (İbn el Hayyam ) ile El Hakim Kahire’de bir araya geldiler. Mavi gözlü kararları tartışılmayan genç halifeyi görünce kırk beş yaşındaki bilim adamı nasıl bir işe kalkıştığını anladı. Barajın yapılacağı aşağı Nil vadisine gitti. Koca Nil’e sedde yapmanın zorluğunun yanında aşırı sıcaktan mı nedir bilinmez, bunalıma girdi. Başına kötü şeylerin geleceğinden korkuyordu. Çılgın halifenin karşısına tekrar çıktığında adeta delirmiş gibiydi. El Hakim canını bağışladı ama ömür boyu bir evde tutulması şartıyla.

Bu hikâye gibi anlattıklarımızın sonunda ne oldu derseniz, ev hapsinde tutulan El Hazen kendini bilime verdi. Dünyamızda bilinen ilk optik kitabını bu on senelik hapis süresinde yazdı. Bugün günümüz Türkçesine çevrilmemiş olan yedi ciltlik ‘Optik’ kitabını Batı dünyası iki yüz sene sonra on üçüncü yüzyılın başında Latince’ye çevirdi ve bastırdı.

**El Hazen’in çizimleriyle göz ve görme mekanizması**

Çılgın Halifeye ne oldu derseniz. Ne olduğunu kimse bilmiyor. Günümüzden tam bin sene önce her akşam yaptığı gibi aşağıya fotoğrafını aldığım Kahire yakınındaki Mukaddem Dağlarına dolaşmaya gidiyorum diye ayrıldı bir daha da dönmedi. Her tarafa adamlar salınsa da sadece atını bulabildiler. Mavi gözlü Çılgın Halife otuz beş yaşında bir sır gibi kaybolduğunda yıl1021 di.

Onun çılgın projesi ancak 1900 yılında yani dokuz yüz yıl sonra gerçekleşti. Baraj bittiğinde toplam uzunluğu neredeyse iki kilometreye yakındı. Sınıfında dünyanın en büyük barajı olarak tarihe geçti.

Yolunuz bir gün Kahire’ye düşerse El Hakim camisini ziyaret edin onun sağlığında yapılmış olan cami restore edilmiş olarak ziyaretçilerini bekliyor.